Polski pionier na Zachodzie

Pan Antoni pozostaje jedynym obok Krzysztofa Pawlaka piłkarzem z lechicką przeszłością, który później prowadził narodową reprezentację w roli szkoleniowca. Pawlak pojawił się w 1997 w jednym meczu jako trener awaryjny, Brzeżańczyk natomiast w 1966 roku prowadził Polskę w 9 spotkaniach m.in. z Brazylią, Anglią i Francją. Z PZPN związał się w latach sześćdziesiątych, gdzie najpierw zajmował się reprezentacjami juniorskimi, a od lutego 1966 i meczu z Węgrami (1:1) już pierwszym zespołem narodowym. Dla reprezentacji odkrył m.in. bramkarza Jana Gomolę i Romana Strzałkowskiego, a żegnał się z nią w październiku 1966 po niezłym, choć przegranym 1:2 spotkaniu z Francją. Na stanowisku selekcjonera zastąpił go Michał Matyas, swoisty jego prześladowca i częsty następca.

Jak podają oficjalne dokumenty, Antoni Brzeżańczyk urodził się 19 stycznia 1919 roku w Krakowie, choć niektóre źródła wskazują na Brzeżany we wschodniej Galicji jako faktyczne miejsce jego narodzin. Wątpliwości są też co do początków jego piłkarskiej kariery, a on sam nigdy nie zabiegał, by wyjaśnić to raz na zawsze. Jako macierzysty klub w jego biografii pojawia się Podgórze Kraków, niektórzy twierdzą, że rozpoczynał jeszcze w innych krakowskich drużynach – Kablu lub Łagiewniance. Przed wojną grał też ponoć w Tarnowie. To nie koniec niejasności w jego życiorysie, bo dopiero od roku 1950 wszystko stało się nareszcie klarowne. Przypuszczalnie część okupacji spędził w Poznaniu pod obcym nazwiskiem i grał najprawdopodobniej w drużynie „Strzelecka” w konspiracyjnych mistrzostwach Poznania.

Wiele też wskazuje na to, że w prawdziwy futbol zaczął grać właśnie w stolicy Wielkopolski dopiero po wojnie w Dębie w 1947. Nie dzielił się wojennymi przeżyciami i niechętnie wracał do tego czasu, a swojej tajemnicy nie pozwalał odkrywać. Długo szukał swojego miejsca na ziemi i sposobu na życie, odnalazł się w futbolu, a konkretnie w II lidze, gdzie od 1950 przez rok grał dla Lechii Gdańsk. Kolejne 6 miesięcy spędził w Odrze Opole, krótko występował także w AKS Chorzów. Później wrócił do Poznania do pierwszoligowego Kolejorza, w którego barwach zadebiutował w ekstraklasie. Miało to miejsce 2 września 1951 roku w zwycięskim 3:0 spotkaniu z Arkonią Szczecin i do końca sezonu poznańska drużyna z nim w składzie zanotowała już tylko jedną porażkę. W swoim drugim ligowym występie w stolicy przeciwko Legii strzelił swego premierowego gola ratującego remis Kolejorzowi.

Bardzo szybko zaaklimatyzował się w Poznaniu, rozwijając się nie tylko na niwie sportowej, ale także kulturalnie i intelektualnie. Chętnie odwiedzał przybytki Melpomeny, bywał na koncertach muzyki poważnej, sporo też czytał, ale piłkarskich treningów nigdy nie odpuszczał. Mało tego - gdy któryś z kolegów nie przykładał się do treningowych zajęć, głośno wyrażał swoje niezadowolenie, bo uważał to za niekorzystne działanie dla drużyny. Był człowiekiem pogodnym, koleżeńskim i niezwykle pracowitym, sprawiającym wrażenie głodnego życia i nadrabiającego jakieś towarzyskie zaległości.

Nosił charakterystyczny beret i długi płaszcz, a ten wierzchni strój przez lata był jego wizytówką na polskich boiskach. W Kolejorzu spędził tylko trzy sezony i zagrał dla niego 37 meczów, w tym 25 w pierwszej lidze ze zdobytymi 4 golami oraz 11 spotkań z 3 bramkami w Pucharze Zlotu - w takim dzisiejszym Pucharze Ligi. Tylko raz zagrał dla Lecha w Pucharze Polski, ale strzelając honorową bramkę w przegranym 1:2 meczu z Gryfem Słupsk, zapisał się w dziejach klubu jako pierwszy zdobywca gola w tych rozgrywkach. Z kolei celne trafienie w ligowym spotkaniu z warszawską Polonią wciąż stawia go na 4. miejscu wśród najstarszych zdobywców bramek w ekstraklasie dla Kolejorza, po Jacku Dembińskim, Piotrze Reissie i Teodorze Napierale. Miał wówczas 33 lata i 280 dni i mocno myślał już o swej trenerskiej karierze, choć z murawą jeszcze się nie rozstawał.

Być może na dłużej związałby się z Wielkopolską i samym Poznaniem, do którego zawsze czuł ogromny sentyment, ale nie było tu dla niego pracy. Kurs instruktorski kończył jeszcze jako gracz Kolejorza w rodzinnych stronach – w Krakowie, a pierwszą swoją szkoleniową pracę podjął w 1953 w A-klasowej jeszcze Stali Mielec jako grający trener. Koledzy i jednocześnie podopieczni nie mieli nic przeciw jego meczowym występom, bo swym doświadczeniem i snajperskimi umiejętnościami szczególnie w trudnych momentach okazywał się wciąż pomocny. Razem awansowali najpierw do III ligi, później także na zaplecze ekstraklasy, gdzie wystąpił jeszcze w 3 meczach. W sporach z działaczami klubowymi zawsze stawał po stronie piłkarzy i z tego powodu musiał w 1956 odejść, zastąpiony po raz pierwszy przez Michała Matyasa. Przeniósł się do Bydgoszczy, gdzie trenował miejscowe kluby - Polonię i Zawiszę, dbając jednocześnie o swoją dalszą trenerską edukację, zaliczając w międzyczasie kurs w Jugosławii.

Wrócił też do Mielca, z konkretnym postanowieniem wprowadzenia Stali do pierwszoligowego towarzystwa, co nie udało się jego poprzednikowi - Matyasowi. Swój plan zrealizował co do joty, fetując awans 16 października 1960 po zwycięstwie nad Piastem Gliwice 3:0. Na długie lata został bohaterem niewielkiego Mielca, gdzie szanowano go za ojcowskie podejście do zawodników i stwarzania rodzinnej atmosfery w klubie, a przede wszystkim za historyczny sukces. Był nie tylko trenerem, ale i wychowawcą. Swoimi podopiecznymi interesował się na co dzień, także poza boiskiem. Pomagał w życiu prywatnym, dbał o ich rozwój kulturalny, zapraszając w przedmeczowe dni do teatru, a nawet urządzając na zgrupowaniach wspólne lekcje śpiewu i deklamacji poezji. Był postacią nietuzinkową, wciąż zaskakującą swoje otoczenie. Po wygranych meczach miał w zwyczaju w drodze powrotnej osobiście prowadzić autokar z rozśpiewaną drużyną. Po odejściu ze Stali na krótko wrócił do Poznania, gdzie w 1961 podjął pracę z Wartą. Później nastąpiła prawdziwa trenerska karuzela w jego życiu – GKS Katowice, Olimpia Poznań, Odra Opole, Zagłębie Wałbrzych, Zagłębie Sosnowiec, Górnik Zabrze, Polonia Bytom i wreszcie Wisłoka Dębica.

W Zabrzu w 1972 roku zdobył swoje jedyne mistrzostwo Polski i pozostawił po sobie opinię trenera niezwykle surowego. Nie odpuścił Hubertowi Kostce nawet wtedy, gdy ten zjawił się na treningu z ręką w gipsie. Nakazał mu wykonywać ćwiczenia piłką lekarską tą drugą, zdrową kończyną. Górnicy za jego kadencji musieli trenować 3 razy dziennie, co nie przypadło do gustu zabrzańskim graczom. Los tak wymagających szkoleniowców był w tamtym czasie łatwy do przewidzenia, bo klubowi działacze zwykle opowiadali się za futbolistami. Z Zabrzem Brzeżańczyk rozstał się tuż przed zwycięskim finałem PP pewnie wygranym z Legią Warszawa 5:2, ale jego udział w tym sukcesie był oczywisty. Nie zmienił go tym razem Matyas, który w Zabrzu pracował, ale cały rok wcześniej.

Gdy w 1974 Brzeżańczyk trafił do drugoligowej Wisłoki, wydawało się, że jego trenerska kariera chyli się ku końcowi, a pobyt w Dębicy stał się swoistym zesłaniem. I wówczas całkiem niespodziewanie przyszła propozycja ze słynnego Feyenoordu Rotterdam – zdobywcy Pucharu UEFA w roku 1974. Także i w Rotterdamie Brzeżańczyk zastosował metodę wytężonej pracy, rygoru i solidnych treningów, co nie spodobało się to starszyźnie Feyenoordu, a „zaledwie” drugie miejsce na finiszu sezonu 1975/76 zakończyło przygodę Polaka w tym portowym mieście. Ale odtąd na brak propozycji pracy na Zachodzie już nigdy nie narzekał. Kolejne sezony spędził w Wiedniu, z którym związał się na stałe i gdzie po śmierci został pochowany. Najpierw pracował z Rapidem, zdobywając dwukrotnie wicemistrzostwo Austrii, później w Admirze-Wacker. Na jakiś czas przeniósł się do Grecji, szkoląc kluby z Salonik – Iraklis i PAOK, po czym wrócił do Austrii. Pracował kolejno z SV St. Veit, Wiener SC i SV Breitensee.

Nie zapominał o swoich korzeniach i gdy tylko mógł zawsze wspierał rodaków na obczyźnie. Często wnioskował o zatrudnieniu polskich graczy w prowadzonych przez siebie zespołach, nieraz pomagał innym w naprawdę trudnych życiowych momentach, jak np. Jackowi Jareckiemu. Dobre kontakty utrzymywał też z polskimi trenerami, wspierając ich i pomagając w różnorodny sposób. Tak silnie zadomowił się w austriackim futbolu, że mało kto tam pamiętał o jego polskiej karierze. Sam Brzeżańczyk często wracał wspomnieniami do poznańskiego okresu, a piłkarzy Lecha po raz ostatni oglądał w meczu Pucharu Lata w podwiedeńskim Reyersdorfie w pasjonującym meczu z Admirą-Wacker Wiedeń w lipcu 1985 roku. Niespełna dwa lata później – 26 maja 1987 roku zmarł nagle w Wiedniu, nigdy nie odsłaniając swych życiowych tajemnic, zostawiając jednak po sobie wiele zawodowych osiągnięć, sympatii i zwykłej ludzkiej wdzięczności za włożone w futbol serce.

Jan Rędzioch

* tekst opublikowany w programie meczowym "Heeej Lech" w sezonie 2007/2008 z informacjami aktualnymi na moment publikacji artykułu.